डिजिटल डिटॉक्स (Digital Detox in Marathi)

तुम्ही कधी आजारी पडला आहेत का? या प्रश्नात खरं तर काही अर्थ नाही कारण आपण प्रत्येकजण कधीना कधी आजारी पडतोच. डॉक्टर का भेटल्यानंतर तो काही औषध देतो आणि काही पथ्यपाणी पण सांगतो. हि पथ्य जी असतात ती आपल्याला आपल्या शरीराला त्या अवस्थेतून बाहेर पडायला मदत करत असतात. थोडक्यात काय तरआपलं शरीर “डिटॉक्स” केलं जात.

मेडिकलच्या भाषेत याला म्हणतात डिटॉक्स (Detox – abstain from or rid the body of toxic or unhealthy substances.). आपल्या शरीरातील अशुद्धी, नको असलेले घटक काढून टाकले जातात ज्यामुळं आपला शरीर पुन्हा ताजतवानं होऊन आपल्याला बरं वाटू लागत.

आता तुम्ही म्हणाल या गोष्टीचा “डिजिटल” बाबत काय संदर्भ आहे, तस पहिल तर सरळ सरळ काहीच नाही.

सध्या मोबाईल क्रांतीचा विस्फोट झाल्यापासून इंटरनेट साठी लागणारा डेटा फारच स्वस्त झालाय आना त्यामुळं आपल्याला एक वेगळीच डिजिटल लाईफ पण मिळालीय.

आपल्या या डिजिटल जगात अनेक गुंतागुंतीच्या गोष्टी पण आहेत.

आता तुम्ही म्हणाल या गोष्टीचा “डिजिटल” बाबत काय संदर्भ आहे, तसं पहिला तर सरळ सरळ काहीच नाही पण संबंध आहे. आज आपला इलेक्ट्रॉनिक किंवा डिजिटल उपकरणांचा वापर इतका जास्त वाढलाय कि डिजिटल डिटॉक्स करणं मानसिक द्रुष्ट्या एक महत्त्वाची बाब आहे.

Digital Detox in Marathi

डिजिटल डिटॉक्स म्हणजे ज्या कालावधीत एखादी व्यक्ती स्मार्टफोन, टेलिव्हिजन, कॉम्प्युटर, टॅबलेट आणि सोशल मीडिया साइट्स यांसारखी तंत्रज्ञान उपकरणे वापरण्यापासून परावृत्त करते. डिजीटल उपकरणांमधुन “डिटॉक्सिंग” हे सहसा विचलित न होता वास्तविक जीवनातील सामाजिक संवादांवर लक्ष केंद्रित करण्याचा एक मार्ग म्हणून पाहिले जाते. डिजिटल उपकरणे सोडून देऊन, किमान तात्पुरते, लोक सतत कनेक्टिव्हिटीमुळे येणारा ताण सोडू शकतात.

डिजिटल डिटॉक्स : कारणे

आज आपली ऑफिसची आणि इतरही कामं ऑनलाइनच होतात त्यामुळं बर्‍याच लोकांसाठी, डिजिटल जगामध्ये सतत कनेक्ट राहणं हा दैनंदिन जीवनाचा एक भाग झालाय. काही विदेशी संशोधनानुसार, एक अमेरिकन व्यक्ती प्रत्येक दिवशी सुमारे ६ ते ७ तास मीडिया ऐकणे, पाहणे, वाचणे किंवा संवाद साधण्यात घालवतो.

अनेक प्रकरणांमध्ये असं आढळून आलाय कि कुठल्याही डिजिटल उपकरणांच्या वापर अत्याधिक झाल्यास जीवनात एक प्रकारचा ताण येत आहे, झोपेची वेळ कमी होतेय, स्वभावामध्ये चिडचिडेपणा वाढणे, इतर व्यक्तींशी प्रत्यक्ष्यात संवाद साधतांना अडचणी येणं आणि अश्या कितीतरी समस्या आज लोकांमध्ये वाढू लागल्या आहेत. आता जरी आरोग्याच्या दृष्टीने मध्ये तंत्रज्ञानाचे व्यसन औपचारिकपणे एक विकार म्हणून ओळखले जात नाही, परंतु अनेक तज्ञांचा असा विश्वास आहे की तंत्रज्ञान आणि उपकरणांचा अतिवापर हा एक वास्तविक वर्तणुकीशी व्यसन आहे ज्यामुळे शारीरिक, मानसिक आणि सामाजिक समस्या उद्भवू शकतात.

तुम्हाला डिजिटल डिटॉक्सची गरज आहे का हे तपासण्याची काही आवश्यक चिन्हे :

1. तुम्हाला तुमचा फोन सापडत नसेल तर तुम्ही चिंताग्रस्त किंवा तणावग्रस्त आहात
2. तुम्हाला दर काही मिनिटांनी तुमचा फोन तपासण्याची सक्ती वाटते
3. सोशल मीडियावर वेळ घालवल्यानंतर तुम्हाला नैराश्य, चिंता किंवा राग येतो
4. तुम्ही तुमच्या सोशल पोस्टवर लाइक, कमेंट किंवा रीशेअरच्या संख्येत व्यस्त आहात
5. तुम्‍ही तुमचे डिव्‍हाइस तपासत राहिल्‍यास तुम्‍हाला काहीतरी चुकण्याची भीती वाटते
6. तुम्‍हाला अनेकदा उशिरापर्यंत झोपताना किंवा तुमच्‍या फोनवर खेळण्‍यासाठी लवकर उठता येते
7. तुमचा फोन तपासल्याशिवाय तुम्हाला एका गोष्टीवर लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण येते

डिजिटल डिटॉक्स कसे करावे (How to digital detox)?

आता डिजिटल उपकरणांच्या अतिवापरातून काही समस्या उद्भवतात हे आपल्याला माहिती झालाय पण म्हणून आजच्या युगात जिथं आपलं त्याशिवाय आपलं पान सुद्धा हालत नाहीं त्यांचा पुर्ण बहिष्कार शक्य आहे का? तर खचितच नाही.

जर तुम्ही ठराविक वेळेसाठी संपूर्ण डिजिटल डिटॉक्स करू शकत असाल, तर उत्तमच. पण बर्‍याच लोकांसाठी, सर्व प्रकारचे डिजिटल उपकरणं पूर्णपणे बंद ठेवणं शक्य होणार नाही, विशेषतः जर तुम्ही खरोखर काम, शाळा किंवा इतर जबाबदाऱ्यांसाठी डिजिटली कनेक्ट राहण्यावर अवलंबून असाल तर.

तुम्हाला तुमच्या कामासाठी दिवसा तुमच्या डिव्हाइसेसची आवश्यकता असल्यास, कामाच्या दिवसाच्या शेवटी मिनी-डिटॉक्स करण्याचा प्रयत्न करा. तुम्हाला तुमची डिव्‍हाइस बंद करायची असेल अशी वेळ निवडा आणि नंतर सोशल मीडिया, मजकूर पाठवणे, ऑनलाइन व्हिडिओ आणि इतर इलेक्ट्रॉनिक विचलनांसारख्या गोष्टींपासून पूर्णपणे मुक्त संध्याकाळ घालवण्यावर लक्ष केंद्रित करा.

पूर्णपणे डिस्कनेक्ट करणे नेहमीच शक्य नसेल पण शक्य असेल ताव कुठल्याही उपकरणांचा वापर टाळणं मात्र पूर्णपणे तुमच्या हातात आहे. उदाहरणार्थ, तुम्ही वर्कआउट करत असताना तुमची गाणी ऐकण्यासाठी करण्यासाठी तुमचा फोन वापरण्याची तुम्हाला सवय असेल, परंतु ते फ्लाइट मोडवर सेट केल्याने तुम्ही फोन कॉल, मजकूर, इतर संदेश किंवा इतर कुठल्याही ऍपमुळे विचलित होणार नाही आणि तुमची कसरत सुद्धा होईल त्यासोबत छोटा डिटॉक्स सुद्धा.

इतर काही वेळा जेव्हा तुम्ही तुमचा डिजिटल उपकरणांचा वापर मर्यादित करू शकता :

• तुम्ही जेवताना, विशेषतः इतर लोकांसोबत जेवताना
• जेव्हा तुम्ही उठता किंवा झोपायला जाता
• जेव्हा तुम्ही कुठली गोष्ट करत असतांना सुद्धा एकचित्त होण्यासाठीं गाणी किंवा तत्सम गोष्टींसाठी फोन सतत कानाला लंबक टाळू शकता
• जेव्हा तुम्ही मित्र किंवा कुटुंबासोबत वेळ घालवत असाल
• प्रत्येक रात्री झोपण्यापूर्वी तुमचा मोबाईल किंवा T.V.चा वापर काही तास अगोदरपर्यंत टाळू शकता

संशोधन असे सूचित करते की तुमचा सोशल मीडिया वापर दररोज अंदाजे 30 मिनिटांपर्यंत मर्यादित ठेवल्याने आरोग्यामध्ये लक्षणीय सुधारणा होऊ शकते, एकटेपणा आणि नैराश्याची लक्षणे कमी होतात.

तुम्ही झोपायला जाण्यापूर्वी ताबडतोब तुमच्या मोबाइल डिव्हाइसचा वापर टाळणं देखील उपयुक्त ठरू शकते. संशोधनानुसार असं आढळून आले की मीडिया उपकरणे वापरणे हे खराब झोपेची गुणवत्ता, अपुरी झोप आणि दिवसा जास्त झोपेशी संबंधित आहे. अंथरुणावर पडून तुमच्या फोनवर खेळणे वगळा आणि त्याऐवजी तुम्ही झोपायला जाण्यापूर्वी काही मिनिटे एखादे पुस्तक किंवा मासिक वाचण्याचा प्रयत्न करा.

तुमचा डिजिटल डिटॉक्स सुरू करण्याचा दुसरा मार्ग म्हणजे तुमच्या फोनवरील पुश सूचना बंद करणे. Facebook, Instagram, Twitter, Pinterest आणि बातम्या वेबसाइट्ससह अनेक सोशल मीडिया ऍप्स तुम्हाला संदेश, उल्लेख किंवा नवीन पोस्ट मिळाल्यावर प्रत्येक वेळी अलर्ट पाठवतात.

प्रत्येक वेळी एखादी नवीन कथा किंवा पोस्ट हिट झाल्यावर विशिष्ट ऍप्स किंवा वेबसाइट तपासण्याऐवजी, तुम्ही तुमचे संदेश किंवा उल्लेख तपासण्यासाठी ठराविक वेळ निर्धारित करा.

डिजिटल फास्ट (Digital Fast) : सर्व डिजिटल उपकरणे थोड्या कालावधीसाठी, जसे की एक दिवस किंवा एक आठवडा सोडून देण्याचा प्रयत्न करा.
डिजिटल संयम : डिव्हाइस-मुक्त जाण्यासाठी आठवड्यातील एक दिवस निवडा
ऍप्स डिटॉक्स : जर एखादे ऍप्स , साइट, गेम किंवा डिजिटल टूल तुमचा जास्त वेळ घेत असेल, तर त्या वस्तूचा तुमचा वापर मर्यादित करण्यावर लक्ष केंद्रित करा.

^{सोशल मीडिया डिटॉक्स (Social Media Detox)}

विशिष्ट कालावधीसाठी तुमचा सोशल मीडिया वापर मर्यादित करण्यावर किंवा पूर्णपणे काढून टाकण्यावर लक्ष केंद्रित करा.

डिव्हाइस-मुक्त जाणे कधीकधी अस्वस्थ आणि तणावपूर्ण असू शकते. तुम्‍हाला तुमच्‍या मोबाईल फोन आणि इतर तंत्रज्ञान साधनांशिवाय राग, चिंता आणि कंटाळाही वाटू शकतो पण लक्षात घ्या काही वर्षांपूर्वी जेव्हा हि सुविधा उपलब्ध नव्हती तेव्हा सुद्धा आपण त्याशिवाय जगू शकत होतो – थोड्या सवयीनं आपण आता सुद्धा ते नक्कीच करू शकतो.

हा लेख / ब्लॉग तुम्हांला कसा वाटला, आम्हाला येथे लिहा आणि आम्हाला कळवा.